شستن فرش دستباف – همه آنچه باید بدانید

 

 

 

یکی از پرطرفدارترین و بی‌نظیرترین نوع فرش ، فرش‌ دستباف هست که از محصولات کهن ایران هم به شمار میاد. اصطلاحاتی مثل «دستباف»، «گره دستی» و «هنر دست» همگی کیفیت بافت فرش رو نشان می‌دهند. فرشی که با دست بافته شده است، فرشی بی‌نظیر و ارزشمند هست. فرش‌های فلات ایران و خصوصا ایران بهترین نمونه‌های فرش دستباف هستند. چون هرکدام از آنها با دقت و ظرافت و در طول هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها بافته شده‌اند. چه فرش دستباف ما قالیچهٔ کوچکی باشد و چه فرش بزرگی که بخش زیادی از خانه را پوشانده است. مراقبت و شستن فرش دستباف، کاری لازم و ضروری است.

ولی بهترین روش برای شستن فرش دستباف چیست؟ آیا باید آن را به قالیشویی ها بسپاریم یا خودمان در خانه برای شستن آن دست به کارشویم؟ بدیهی است شستشو و نظافت فرش دستباف ، اصول و قواعد خاصی را میطلبد. که با رعایت آن میشود کیفیت آن را حفظ کرد. در حالیکه اگر این کار به درستی انجام نگیرد ، باعث میشود فرش شما خصوصیات ظاهری خود را از دست بدهد.

 

 

زمان شست و شوی فرش چه وقت است؟

زمان شستشوی فرش های دستباف به این بستگی دارد که فرش ها در کدام قسمت خانه هستند و چقدر در معرض رفت و آمد میباشند. در صورتی که فرش شما در راهرو یا فضای اصلی سالن پهن شده اند، باید حداقل هر دو هفته یک بار جارو شوند. اما اگر معمولاً رفت آمد زیادی دارید، بهتر است بعد از هر مهمانی فرش را با جارو تمیز کنید. معمولاً افرادی که فرزند کوچک یا حیوان خانگی نیز دارند، باید زودتر از سایرین فرش های خود را بشویند.

شست‌وشوی منظم فرش موجب از بین رفتنِ آلودگی‌های چرب و چسبنده‌ای می‌شود که با جاروبرقی از داخل بافت فرش خارج نمی‌شوند. کثیفی‌های فرش معمولا ناشی از آلودگی هوا، بخارهای ناشی از آشپزی و گردوخاک ته کفش است که وارد بافت فرش شده است. آلودگی‌های روغنی و چرب باعث می‌شوند که رنگ قالی زیر لایه‌ای از چربی و آلودگی گم شود و به‌مرورِ زمان فرش به منبعی از آلودگی تبدیل شود. زمان شست‌وشوی فرش به تعداد افراد خانواده و میزان رفت‌وآمد روی فرش بستگی دارد. و چیزی بین ۱۲ تا ۱۸ ماه یک بار است.

 

همچنین بخوانید: گلیم چیست؟ دستبافته ای قدیمی اما امروزی

 

شستن فرش در خانه یا قالی شویی ؟

هر چند که شستن فرش دستباف در خانه آنچنان هم دشواری ندارد. اما در هر صورت شستن این نوع فرش ها ریسک زیادی دارد و ممکن است به بافت فرش آسیب وارد کند همچنین با سبک زندگی های امروزی و آپارتمان نشینی امکان شستن فرش در خانه ها فراهم نباشد. از همین رو خیلی از افراد ترجیح می دهند برای شستن فرش های دستباف خود از قالیشویی استفاده کنند. در قالیشویی های معتبر ابتدا بافت و جنس فرش ها بررسی می شود. سپس از یک شوینده مناسب برای تمیز کردن آن استفاده می شود. در قالیشویی های مجهز نوع شوینده، میزان مواد شوینده، دمای آب و حتی فشار آب توسط افراد خبره کنترل می شود. این موضوع موجب می شود تا فرش ها بدون هیچ آسیبی تمیز شوند.

در قالی شویی خشک شدن فرش ها نیز با استفاده از دستگاه های خشک کن انجام می شود. و به همین دلیل معمولاً کمتر امکان درهم شدن رنگ فرش دستباف وجود دارد. هر چند که این موضوع ممکن است در برخی قالیشویی ها مورد توجه قرار نگیرد و نتیجه کار بسیار با چیزی که انتظار دارید متفاوت باشد. “حتما برای سپردن فرش دستبافتان به قالیشویی از مکان های معتبر و مطمئن استفاده کنید. و در مورد حساسیت و جنس فرشی که دارید با کارشناسان صحبت و اطلاعات خود را زیاد کنید.”

 

 

 

قدم اول غبارگیری

اولین کاری که باید قبل از شستشوی فرش انجام دهید ، غبارگیریست. غبارها در واقع ترکیبب های مختلفی در هوا هستند که به شکل ذرات کربن ، دوده ، آلومین و سایر مواد به داخل پرز فرش وارید میشوند. به دلیل اینکه عموما این ذرات جذب کننده ی رطوبت هستند. ممکن است در دراز مدت  بصورت لکه های چرک روی سطح فرش پدیدار شوند.

حال چندین روش مختلف غبارگیری دستی را بیان میکنیم :

 

• ابتدا فرش را از پشت بر روی یک شبکه یا توری فلزی که در ارتفاع مناسبی از زمین قرارداشته باشد پهن کنید. سپس با چوب و یا وسیله ی دیگری به پشت آن ضربه بزنید. با این کار همه گردوغبار از فرش خارج شده و چون بین فرش و زمین فضای خالی است ، این ذرات دوباره به داخل فرش نفوذ نخواهند کرد.

 

• راهکار دیگر این است که فرش را به پشت مستقیما روی زمین پهن کنید و با چوب یا جارو به پشت آن بزنید. سپس فرش را بردارید و بعد از اینکه گردوخاک و سایر موادی که بر روی زمین ریخته شده را جمع  کردید و در نهایت روی فرش را با جارویی زبر تمیز نمایید. ( توجه! ضربات چوب نباید آن قدر محکم باشد که به بافت فرش لطمه بزند. اگر فرش شما کمی کهنه و قدیمی باشد و یا رفو شده باشد هر گونه ضربه شدیدی باعث وارد شدن آسیب های جدی به فرش میشود.)

 

• بعضی افراد فرش را محکم به زمین یا سطحی سفت میکوبند تا غبار آن خارج شود. که این روش به هیچ عنوان توصیه نمیشود و بدترین نوع غبارگیری میباشد. چراکه احتمال آسیبهایی جدی در این روش وجود دارد. تا جایی که ممکن است اصطلاحا باعث شکستگی تارپود و پرز فرش هم بشود.

 

• روش دیگر این است که چهار نفر هر یک گوشه ای از فرش را گرفته و به ترتیب ضربه ای موجی شکل را به فرش وارد سازند. به این ترتیب فرش از چهارطرف با تکان داده شدن و ضربات متعدد غبارگیری خواهد شد. در این روش هم توجه داشته باشید که افراد ریشه فرش را در دست نگیرند ، که ممکن است ضربات وارده باعث پارگی و کنده شده ریشه های فرش شود.

 

شاید برایتان عجیب باشد اما بهترین وسیله برای جارو زدن روزانه فرش همان جاروهای دستی و معمولی قدیمی خانه مادربزرگ میباشد! چراکه دوام فرش بیشتر حفظ خواهد شد. اما در صورت استفاده از جاروهای برقی توجه کنید که حتما از جاروهای برقی با دور کم استفاده کنید.

 

تست کردن رنگ دهی فرش

قبل از شسن و خیس کردن فرش دستباف در خانه ابتدا باید مطمئن شوید که فرش شما رنگ پس نمی دهد. برای این کار ابتدا یک دستمال پارچه ای سفید و تمیز را با آب ولرم کمی خیس کنید. سپس چندین بار روی پرز فرش بکشید. اگر دستمال شما رنگ گرفت ، پس فرش شما رنگ می دهد. اندکی بی احتیاطی در مراحل شستشوی فرش دستباف می تواند ظاهر فرش را به کلی خراب کند. اگر رنگ فرشتان خراب شود، باید آن را برای ترمیم به قالیشویی های متخصص بفرستید که فرآیند رنگ برداری از فرش هم معمولا پر هزینه است . در صورتی که فرش شما رنگ پس نمی دهد، می توانید به راحتی شستن فرش را در خانه آغاز کنید.

 

 

خیس کردن فرش برای شستن فرش در خانه

بعد از آزمون رنگ فرش باید فرش را روی زمین یا سطحی شیب دار پهن کنید. سپس جریان آب سرد را روی فرش بگیرید تا آب به تمام منافذ فرش نفوذ کند. استفاده از آب گرم برای شستن فرش دستباف در خانه اصلا توصیه نمیشود و موجب پخش شدن رنگهای فرش می شود. همچنین بدانید که شستن فرش های چله پشم و ابریشم و فرش هایی که ابریشم زیادی دارند به روش خیس کردن مناسب نیست و موجب کاهش کیفیت آنها می شود.

 

 

استفاده از شوینده مناسب برای شستن فرش دستباف در خانه

بعد از اینکه فرش کاملا خیس شد ، شستن فرش را با مقداری مواد شوینده مناسب و یک جارو آغاز کنید. بهترین مواد شوینده برای شستن فرش شوینده های خنثی و ملایم هستند. مثلا مقداری پودر لباسشویی دستی را در آب حل کنید و برای شستن فرش استفاده کنید یا برای شستن فرش در خانه از شامپو فرش حل شده در آب، مقداری پودر صابون یا مایع ظرفشویی استفاده نمایید. شستن فرش دستباف با شوینده های قلیایی موجب آسیب به بافت و رنگ فرش ها می شود.

اگر در خانه کودک یا حیوان خانگی دارید و استفاده از مواد شیمیایی موجب نگرانی شما می‌شود، می‌توان با استفاده از این محلول سازگار با محیط زیست یک شوینده طبیعی بسازید. یک پیمانه سرکهٔ سفید؛ ۲ پیمانه آب؛ ۱ قاشق غذاخوری نمک همچنین برای از بین بردن بوی بد فرش می‌توانید ۱۵ تا ۲۰ قطره آب‌لیمو را نیز به این محلول اضافه کنید.

 

 

شستشو و آبکشی فرش دستباف در خانه

برای شستن فرش دستباف فشار زادی به آن وارد نکنید. همه آنچیزی که نیاز دارید یک ابر یا جاروی دسته بلند برای پخش کردن کف روی فرش است. بعد از آن شیلنگ آب را روی فرش بگیرید تا کف از داخل فرش خارج شود. برای از بین بردن کف می توانید از روش پاروگیری استفاده کنید. جاروی مخصوص یا پارو را به آرامی از جهت خواب فرش بکشید تا کف و آب اضافی خارج شود. سپس فرش را برای ۱ ساعت در سطح شیب دار به حال خود بگذارید تا آب اضافه خارج شود.

 

 

شستشوی فرش با اصول شرعی

برای شست و شوی شرعی کافیست فرش را با آب کر یا جاری شستشو و آبکشی کنید. آب کر به میزان آبی گفته می‌شود که حداقل به اندازه‌ای باشد که اگر در ظرفی ریخته شود که طول و عرض و عمق آن هر یک سه وجب و نیم باشد آن را پر کند. روش دیگر شستشوی فرش با اصول مذهبی استفاده از آب جاری میباشد. که البته راحت تر از روش قبلی است منظور از آب جاری ، آبیست که جریان داشته باشد و قطع نشود. لازم به ذکر است که امروزه در عموم قالیشویی ها از آب جاری برای شستشوی فرش استفاده می شود. همین امر سبب شده اصول مذهبی در شستشوی فرش به طور کامل رعایت شود و نجاست روی فرش یا موکت شما به طور کامل از بین برود.

 

 

خشک کردن از مهم ترین مراحل شستن فرش در خانه

لول کردن فرش دستباف برای فرش هایی که رنگ می دهند، موجب پخش شدن رنگ فرش می شود. سعی کنید این فرش ها را به صورت پهن شده خشک کنید. برای لول کردن سایر فرش های دستباف به آرامی آن ها را لول کنید و سر جای خود قرار دهید. بعد از لول کردن به هیچ عنوان فرش را آبکشی نکنید. این کار موجب زرد شدن فرش دستباف می شود. در نهایت نیز با کمک یک جاروی چوبی یا برس در جهت خواب فرش روی آن بکشید تا ظاهر فرش دوباره مثل قبل شود.

 

مزیت‌های شستن فرش دستباف با دست

در روش شست‌وشوی دستی، فرش‌های دستباف به‌آرامی و باملایمت شسته می‌شوند. و برای شستن هر فرش از مواد شوینده و روش‌های شست‌وشوی مناسب برای آن فرش استفاده می‌شود. در شست‌وشوی دستی، مراقبت و دقت خاصی را که متناسب با فرش دستباف ظریف ایرانی است به‌کار می‌بریم. وقتی مبلغ بالایی را صرف خرید فرش دستباف می‌کنیم، چرا باید برای شستن آن از روش‌های ارزان و کم‌هزینه استفاده کنیم؟ آیا ژاکت کشمیر محبوب‌تان یا لباس‌های ظریف و باارزش خود را همراه شلوار جین و ملحفه‌های چرک و کثیف داخل ماشین لباس‌شویی می‌اندازید؟

 

در شستن فرش دستباف به‌صورت دستی باید موارد زیر را رعایت کنیم:

۱. در شست‌وشوی دستی باید به مواردی که در فرآیند شست‌وشوی فرش اهمیت و تأثیر زیادی دارند (مانند تراکم تاروپود، نوع، سن و سایر جزئیات فرش) توجه و دقت کافی داشته باشیم.

۲. دمای آب و PH محلول شست‌وشو برای هر فرش باید به‌طور جداگانه و اختصاصی تعیین شود. فرش‌ها یک‌به‌یک و به‌طور جداگانه شسته شوند و در شست‌وشوی هر فرش از شرایط مناسب برای نیازهای همان فرش استفاده شود.

۳. پیش از شستن هر فرش، ابتدا باید رنگ آن بررسی شود تا مطمئن شویم که فرش در زمان شست‌وشو رنگ نمی‌دهد. اگر فرشی در این بررسی رنگ بدهد، در طول شست‌وشو باید رنگ‌های آن تثبیت و کنترل شود. باید توجه داشته باشیم که در فرش‌های دستبافی که رنگ پس می‌دهند، آب گرم باعث تثبیت رنگِ پس‌داده‌شده در قسمت‌های روشن فرش می‌شود.

۴. فرش‌ها باید به‌طور کامل در آب غوطه‌ور شوند. و هر دو طرف آنها با شامپو شسته شود و در جریان مداوم آب، آب‌کشی شوند و سپس با جریان هوا کاملا خشک شوند.

 

شستن فرش دستباف در خانه و قالیشویی، هرکدام معایب و مزایای خودش را دارد. به‌طور کلی، مواردی مانند ارزش و قیمت فرش دستباف، امکانات و شرایط ما در خانه و بودجه‌ای که داریم، در انتخاب روش شست‌وشوی فرش ما تعیین‌کننده هستند.