همه ما اسم گلیم را شنیده ایم و میدانیم کفپوش یا زیر اندازی که احتمالا دست باف است. اما زیاد نیستند افرادی که دقیقا تفاوت گلیم دستبافت و جاجیم دستبافت یا با انواع ماشینی آن را بدانند. اینجا در حجره آنلاین اسپند میخواهیم به شناخت این دستبافته بسیار قدیمی بشر که اتفاقا در ایران هم سابقه طولانی دارد بپردازیم. ابتدا به معرفی و شناخت انواع آن میپردازیم و در ادامه سعی میکنیم مشخصات یک گلیم دستباف اصیل را باهم بررسی کنیم تا اگر قصد خرید دارید بتوانید بهترین گزینه را شناسایی کنید.

 

معرفی گلیم دستباف ایرانی

برای شناخت گلیم اصلا لازم نیست بدانید که پود از میان تار عبور می کند یا تار از میان پود. گلیم زیر انداز دستبافی است که مثل فرش پرز های بلند ندارد، از نخ های پشم طبیعی گوسفند و بز بافته میشود و معمولا طرح های هندسی دارد. کار بافت در عشایر ایران به عهده زنان و دختران است. اما همانطور که گفتیم این هنر قدیمی منحصر به ایران نیست و در کشورهای مختلف مثل چین ، هند ، پاکستان ، افغانستان ، ترکمنستان و… هم تولید می‌شود که از لحاظ تکنیکی تفاوت هایی با گلیم ایرانی میکند که در اینجا محل بحث ما نیست.

بد نیست بدانید این دستبافته زیبا از نخ های پشمی دولا تهیه می‌شود که اصطلاحا به آن خامه می گویند. که از پشم بز و گوسفند به دست می آید. اما بعد ها نخ های پنبه ای، نخ های مرینوس و امروزه حتی نخ‌های مصنوعی مانند : اکرلیک ، کرومی و آنیلینی هم در بافت گلیم استفاده می‌شود. رنگرزی خامه ها در گذشته همیشه به صورت سنتی و گیاهی بوده، که این هم امروزه دستخوش تغییر شده و از مواد و رنگ های صنعتی هم استفاده می‌شود.

حجره آنلاین اسپند به دلیل نزدیکی و ارتباط با ایلات و عشایر فارس، بسیاری از تولیدات آنها را با منصفانه ترین قیمت برای عرضه فراهم کرده است.

دیدین مجموعه گلیم های حجره آنلاین اسپند

دیدن مجموعه کوسن های گلیمی حجره آنلاین اسپند

 

انواع گلیم در ایران

گستره وسیع ایران باعث شده در هر منطقه به تعداد اقوام و حتی ایلات مختلف نوع خاصی از گلیم بافته شود و هرکدام خصوصیات خاص خود را داشته باشد. برای نمونه تعدادی از آنا را نام بردیم…

 

• گلیم قشقایی – محبوب ترین

یکی از معروف ترین و محبوب ترین ها در ایران، گلیم قشقایی است. علت این برتری نسبت به سایر گلیم ها تنوع بی نظیر رنگ و همچنین طرح های بی پایان ذهنی بافی شده توسط بافنده های قشقایی است. چون این گلیم ها در زمان توقف و اتراق ایل، یا در هنگام کوچ و کردن بافته میشوند. زنان عشایر در چادرهای خود با الهام از محیط طبیعی اطرافشان و با احساسات لحظه­‌ای خود نقوشی زیبا را بر این گلیم‌­ها رج می­‌زنند. البته امروزه تعداد عشایر کمتر شده و بیشتر اقوام قشقایی ساکن شده اند ولی همچنان ذوق و سلیقه این بافنده ها زبانزد است.

 

 

• گلیم شاهسونی – ظریف

رقیب پر قدرت قشقایی همین شاهسون است که با ظرافتی که در بافتش هایش دارد. بسیاری از علاقه مندان به این هنر را مجذوب خود کرده است. سوماک یا ورنی نامی است که به گلیم های شاهسون اطلاق میشود. همه آنها یک رو بافته میشوند و انواع مختلفی دارند که هرکدام از منطقه خاصی از کشور می آیند. مغان، هشترود، میانه، خمسه، بیجار، ساوه، قزوین و ورامین مهمترین مراکز بافت دست بافته های شاهسونی هستند.

 

• گلیم لری – با کیفیت

گلیم های لری معمولا نقوش پیچیده ای ندارند و یک طرح تکرار شونده را میبافند. و نام آن برگرفته از نقشی است که در آن به کار رفته است. طرح های معروف لری عبارتند از: گل پتویی، گل قندانی، گل خرچنگی، گل شیرازی. هرسینی، هزار نقش حوضی، کله قندی، راه راه یا تیل تیلی یا میل ماش. در بین انواع گلیم دستباف می توان این نوع را جز باکیفیت ترین گزینه های معرفی کرد. که بیشتر برای نگهداری وسایل و بافت خورجین از آن استفاده می شد.

 

• گلیم بلوچی – کاربردی

میگویند طرح و رنگ این بافته‌ها برگرفته از شرایط اقلیمی اقوام بلوچستان است. یعنی نقوش راه راه نشانه رودخانه و آرزوی آب را در این گلیم نشان میدهد. گلیم های بلوچ به راحتی با گلیم های افغانی قابل جمع هستند اما نمونه های نفیس تری در انواع بلوچی دیده میشود. دست‌بافته‌های این اقوام از رنگ‌های تیره  مثل جگری ، آبی تیره . شتری و قهوه‌ای هستند که با رنگ های زرد و کرم ترکیب میشوند.

 

• گلیم هرسین – شلوغ

هرسین منطقه ایست در استان کرمانشاه و از مهم‌ترین مرکزهای گلیم‌بافی در ایران است. نقوش حاشیه و زمینه آنها ساده اما ریز و پرکار هستند به طوری که فضای خالی از نقش نماند. هنرمندان این منطقه به خاطر ضد بید بودن پشم بز، از این نوع پشم در کناره های آن استفاده می‌کنند. معمولا از رنگ‌های سرمه‌ای ، سبز ، سفید ، قرمز و سرخابی در بافت این ها استفاده می‌شود.

 

• گلیم سنه – کمیاب

سِنَه کردستان یکی از مشهورترین گلیم‌های کردستان است که در حال حاضر در سنندج و اطراف آن یافت می‌شود. بیشتر طرح های این دستبافته زیبا تاثیر خود را از صنایع دستی هندوستان و نقوش موسوم به هراتی تشکیل میدهد. همچنین بسیاری از طرح های معروف دیگر مانند کلاه فرنگ و لچک ترنج و سراسری و…

گلیم بافته شده در این شهر از لحاظ مواد اولیه و نوع پشم و از لحاظ قطر و طول الیاف، میزان جعد پذیری، رنگ پذیری و سایش، بهترین نقش و نگار و مواد اولیه را در دنیا دارا است. و همچنین پشم گوسفندان مناطق کردستان و کرمانشاه و آذربایجان غربی برای گلیم بافی و قالی بافی بسیار مناسب است. اما متاسفانه بدیل مشکلات متعدد بافنده های این گلیم های زیبا روز به روز در حال کم شدن هستند.

• ترکمن – زیبا

بارزترین ویژگی آن رنگ است که در میان آن قرمز لاکی و کلاسیک فرش های ایرانی نقش اصلی را بر عهده دارد. البته این گلیم در رنگهای دیگری هم بافته میشود، معمولا بافت نسبتا ظریف، محکم و سبک و اندازه باریک و بلندی دارد که برای رو میزی بسیار مناسب است. گلیم های ترکمن یک قالب طرح کلی دارند .که اکثرا از آن پیروی میکنند. ضمنن این نوع گلیم‌دستباف به صورت یکرو است

• افشاری

معمولا این یک طرح است که بافنده های لر و ترک از آن بهره میبرند و در دستبافته های خود استفاده میکنند. این طرح زمینه‌ای ساده دارد و نقوشی که به  ستاره‌ میماند دو آن نقش بسته‌اند. گلیم های افشاری سایز های بزرگتری دارند و به خاطر کف ساده آنها امروزه بسیار مورد توجه است. در گلیم افشار گل‌های ستاره‌ای به شکل لوزی‌های درهم به چشم می‌خورند که به صورت مورب در کنار هم قرار دارند.

 

گلیم‌های ایرانی از میراث ناملموس ما هستند که بسیاری از آنها مانند گلیم‌قشقایی به فهرست میراث جهانی یونسکو پیوسته است. و کشور ما در بین بزرگترین تولید کنندگان گلیم‌دستباف در جهان همچون پاکستان و افغانستان و هند قرار دارد. ولی متاسفانه امروزه به دلیل دستمزد ناچیز بافنده ها و وجود واسطه ها در این بازار، همچنین افزایش قیمت صنایع وابسته مثل نخ ریسی و رنگرزی و بسیاری عوامل دیگر حال و روز خوبی ندارد. این هنر صنعت خواهان زیادی در بین مردم دارد اما تولید کننده رغبتی به تولید ندارد. البته تغییر سبک زندگی عشایر و روستاییانی که منابع اصلی این هنر هستند هم در رکود این هنر، بی تاثیر نیست.